Toen de lockdown alle scholen sloot, bleef geschiedenisleraar Jonas Goossenaerts niet bij de pakken zitten. Wat begon als een opname voor zijn leerlingen, eindigde in een populaire podcast die hoog scoort in de hitlijsten. Zo zijn de afleveringen van Geschiedenis voor herbeginners intussen al een duizelingwekkende zes miljoen keer beluisterd. Goossenaerts komt zo tussen mensen als Bart Van Loo, David Van Reybrouck en Geert Mak te staan die de interesse in geschiedenis bij een groot publiek opnieuw aanwakkeren. Misschien is deze Antwerpenaar wel de Vlaamse geschiedenisleerkracht van de eeuw?
‘We zijn begonnen met twee; Filip, een studievriend, en ik. We waren allebei technisch werkloos, want wanneer de scholen de eerste keer opnieuw opengingen, was dit alleen voor de hoofdvakken en geschiedenis hoort daar niet bij. Het plan was om een eenmalige aflevering te maken voor mijn leerlingen. Tot vrienden en collega’s dit oppikten en ons om een volwassenenreeks vroegen om zelf te beluisteren. Het sloeg aan en we werden snel opgepikt door de radio en de kranten. Dat gaf meteen een boost aan onze bekendheid en luistercijfers. Nu zijn we zo’n zeventig afleveringen verder en telt ons team vier mensen die allemaal vrijwillig aan deze podcast werken.’
Goossenaerts spreekt met veel liefde over ‘zijn’ vak. Dat het Gemeenschapsonderwijs vorig jaar besloot om het aantal uren geschiedenis in het ASO met de helft te verminderen, ergert hem. ‘Geschiedenis is ontzettend noodzakelijk. Niet al mijn leerlingen interesseren zich erin, laat staan dat ze het graag studeren, maar ze zijn het er wel allemaal over eens dat het belangrijk is. Als geschiedenisleraar moet je de leerstof daarom vooral met veel passie aan hen overbrengen. Wanneer ze afstuderen, geven ze me vaak het compliment dat ik een van de weinigen ben die met zoveel overgave lesgeef. Omdat ik ervan overtuigd ben dat als er zich een situatie voordoet in Europa of Afrika, dat ze dat moeten kunnen plaatsen. Want de geschiedenis draait helaas vaak om conflicten. De Tweede Wereldoorlog, Israël en Palestina: die historische duiding is belangrijk. En in tijden van sociale media is het ook mijn taak om de jonge generatie wegwijs te maken in de jungle van onbetrouwbare bronnen. De rol van geschiedenisleerkrachten is om hen kritisch naar bronnen te laten kijken. Aan het einde van het schooljaar deel ik trouwens badges uit met het opschrift: “Check uw bronnen.” Het aanleren van deze reflex is de kern van het geschiedenisonderwijs, nog meer dan het kennen van allerlei feiten of data.’
De meeste scholen beginnen in het eerste jaar met de geschiedenis van de prehistorie en het oude Nabije Oosten en schuiven zo chronologisch op. ‘Ook de leerplannen van mijn katholieke school zijn zo opgesteld. Pas in het zesde leren ze over de Koude Oorlog en krijgen ze inzicht in de houding van Rusland tegenover Oekraïne in de oorlog van vandaag. Geschiedenis komt dan veel dichterbij. Deze werkwijze heeft zijn voor- en nadelen. Vorig jaar hebben we een podcastreeks gemaakt over het oude Rome. Dat is een verleden waar je tot op het bot kan gaan en waar je ook in het vijfde of zesde middelbaar mee zou kunnen werken. Zou het dan misschien niet ook interessant zijn om in elke graad alle periodes te behandelen, maar dan steeds dieper te graven? Hoe dan ook zou ik nog altijd onderwerpen moeten laten vallen die ik door tijdgebrek niet kan aansnijden. Lesgeven over geschiedenis is echt “kill your darlings”.’
Goossenaerts geeft op zijn school ook het keuzevak Genocidestudies aan de laatstejaars. De drama’s van Rwanda en Srebrenica komen er aan bod. ‘Leerlingen vragen me dan waarom dit niet in het reguliere lesmateriaal zit. Dat ze zich schamen dat ze nooit eerder over de Armeense genocide hebben gehoord. Maar met twee lesuren geschiedenis hebben we helaas weinig ruimte. Met een extra lesuur zou ik er nog niet komen.’
België kent een vrijheid van onderwijs en dat vertaalt zich ook in de eindtermen. ‘Ik kan mijn vak in principe heel vrij invullen. Er zijn natuurlijk voorschriften: het mag niet te eurocentrisch zijn, en je moet zowel politieke als sociale en economische domeinen behandelen. Bepaalde begrippen moeten gekend zijn, zoals de democratie en de scheiding der machten. Maar ik kan de Tweede Wereldoorlog naar eigen goeddunken behandelen in bijvoorbeeld twee of tien lessen. De overheid zou me zelfs niet achtervolgen mocht ik het helemaal overslaan, al ben je dan geen goede geschiedenisleerkracht. Ben je een kritische geschiedenisstudent die later in het onderwijs stapt, dan sla je het kolonialisme ook niet over. Het hele maatschappelijke debat dat de kolonisering niet in de eindtermen staat, vond ik dan ook overroepen. Er werd een beeld opgehangen dat leerkrachten dit onderwerp niet behandelen, want absoluut niet zo is. Er staat een heleboel niet in de eindtermen omschreven. Zorg vooral dat geschiedenisleerkrachten goed worden opgeleid en de kwaliteit van het vak gaat automatisch mee omhoog. Laat hem of haar dan bepalen waar de accenten liggen. Die pedagogische vrijheid heb ik altijd omarmd en zorgt ervoor dat ik mezelf ieder schooljaar bijstuur, omdat ik een of andere documentaire heb gezien en die aan mijn lessen toevoeg.’
Hannibal die uit Carthago met zijn olifanten de bergen over trekt, de moord op Caesar. Goossenaerts is nog in volle voorbereiding voor deze reeks die in het najaar van 2023 werd gelanceerd. Voor iedere aflevering denkt hij goed na hoe hij het verleden tot leven kan wekken. ‘De moord zal ongetwijfeld de cliffhanger zijn van een aflevering. Het moet lijken alsof de luisteraar een historische roman leest. Ook beroemde Romeinse schrijvers zoals Ovidius en Plinius moeten erin, samen met enkele roddelaars die wat gemene dingen schrijven over de keizer. Het mag smeuïg zijn, maar we blijven wel kritisch. Helaas hebben we weinig betrouwbare bronnen uit die tijd.’
De kleinzoon van de laatste keizer van Oostenrijk, toprechter Chris Van Den Wyngaert, professoren uit binnen- en buitenland. Geschiedenis voor herbeginners is niet alleen geliefd bij luisteraars, ze weten ook grote namen te strikken om mee te werken. ‘Onlangs vroeg een leerling me nog of het wel de échte aartshertog was die met ons heeft gesproken. Soms heeft het met geluk te maken dat ze toehappen, maar iemand als Chris Van Den Wyngaert bleek bijvoorbeeld zelf een fervent luisteraar te zijn. Dat maakt het makkelijker. En mijn oud-professoren appreciëren ook wat we doen, dus bij hen kan ik ook altijd terecht voor expertise. Sommige ontmoetingen laten een blijvende indruk achter. De getuigenis van Regina Sluszny die als joods kind moest onderduiken tijdens de oorlog raakte me heel hard. Net zoals die van twee Noord-Ieren, een protestant en een katholiek. Ze hebben levens op hun geweten en zouden elkaar vroeger de dood hebben ingejaagd, maar nu zijn het vrienden die scholen bezoeken en een boodschap van verdraagzaamheid verkondigen.’
Met enkel een microfoon en wat opnameapparatuur lijkt een podcastmaker verborgen aan de slag te kunnen gaan, maar met afleveringen die al zes miljoen keer beluisterd werden blijf je niet anoniem in dit land. ‘Toen ik mijn bestelling doorgaf in de frituur, sprak iemand mij aan. “Een vreemde vraag, maar heeft u geen podcast?’” (lacht) En zo wordt er dankzij Geschiedenis voor herbeginners zelfs middenin ons erfgoed* over geschiedenis gesproken. Iedereen wenst zich toch zo’n leraar toe?
Geschiedenis voor herbeginners is gratis te beluisteren op Spotify en Apple Podcasts.
* In 2014 gaf de Vlaamse minister voor Cultuur het frietkot de status van immaterieel erfgoed.